بسم الله الرحمن الرحیم

اولین مؤلفه ایجاد اصل اخوت، احسان است.
احسان گاهی نسبت به خداوند است و گاهی نسبت به خلق مطرح می‌شود.

جهت اول، این است که ما بخواهیم نسبت به خداوند محسن باشیم. خداوند هر فعلی را نمی‌پذیرد اگرچه زیبا باشد. فعل علاوه بر حُسن فعلی باید دارای حُسن فاعلی هم باشد. یعنی هم عمل زیبا باشد و هم انجام‌دهنده، آن را زیبا انجام دهد. حُسن فاعلی به واسطه نیت حاصل می‌شود که اگر نیت نباشد خداوند، عمل را نمی‌پذیرد.

نیت چیست؟ به چه چیزی نیت گفته می‌شود؟ سه تفسیر وجود دارد.

تفسیر اول: گاهی مردم مثلاً می‌خواهند نماز ظهر بخوانند، کلماتی را به زبان می‌آورند و آرام هم می‌گویند: چهار رکعت نماز ظهر به جا می‌آورم قربةً إلی الله. تصورشان این است که این، نیت است. این‌ها کلماتی است که جهت عبادت را معلوم می‌کند.

تفسیر دوم: همان کلمات باید در ذهن باشد. لازم نیست به زبان بگویید. همین که از ذهنتان بگذرانید می‌شود نیت.

تفسیر سوم: نیت، آن حقیقتی است که حکایت از این دارد که شما به این عمل توجه دارید و آن را از روی قصد و اراده انجام می‌دهید، نه از روی عادت و سهو. در اینجا می‌گویند نیت همان اراده است.

هر سه تفسیر، غلط است.

تفسیر صحیح از نیت

 مراد از نیت، چرایی و انگیزه کار است یعنی این که چرا این کار را می‌کنید. هر کجا که دست بگذارند باید خدا باشد. برای همین باید در نمازتان اخلاص داشته باشید. اخلاص، نشانه نیت صحیح است. باید در نماز، حضور قلب داشته باشید. وقتی در نماز حضور قلب ندارید یعنی نیت صحیح ندارید.

اگر بخواهیم نسبت به خداوند، محسن باشیم باید دارای نیت الهی باشیم و در هر عملی که نسبت به خداوند انجام می‌دهیم دارای حضور قلب باشیم. لازمه حضور قلب، خشیة من الله است.

از پیامبر(ص) درباره احسان سؤال شد، رسول گرامی(ص) فرمودند: خدا را طوری بپرستی که گمان کنی او را می‌بینی. اگر چه نمی‌بینی، اما او تو را می‌بیند. یعنی به این حد از معرفت برسی که عالم محضر خداست. تمام افراد جامعه شایسته نسبت به خداوند محسن هستند.

همه مشکلات ما مربوط به قبر نیست، بخشی از مشکلات به خودمان بر می‌گردد. ما باید درست بشویم. ما بزرگ شده‌ایم؛ اما تربیت نشده‌ایم. همه حرف این است که ما باید تربیت دینی بشویم.

جهت دوم احسان، در جهت خلق مطرح می‌شود. این احسان یعنی خدمت‌رسانی به مردم که با سه مؤلفه حاصل می‌شود:
1. این خدمت‌رسانی باید در قالب کار نیکو باشد.
2. این کار نیکو باید نیکو انجام داده شود.
3. بدون چشم‌داشت انجام داده شود.

سوره مبارکه نساء آیه 36 بیان می‌فرماید: وَ اعْبُدُوا اللهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً؛ خدا را بپرستید، کنار او شریک قرار ندهید، و به والدین خود احسان (خدمت‌رسانی) کنید.

نسبت به همدیگر خدمت‌رسانی و گره‌گشایی از کار مردم داشته باشید. گره‌گشایی بعد از کلمه توحید است. خدمت‌رسانی جایگاه مهمی دارد. کسانی که می‌خواهند بستری را فراهم کنند که امام زمان(ع) بیاید از همین جا شروع کنند.

امر به احسان در امت‌های دیگر

سوره مبارکه بقره آیه 83 می‌فرماید: وَ إِذْ أَخَذْنا ميثاقَ بَني‏ إِسْرائيلَ لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللهَ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناًوَ ذِي الْقُرْبى‏ وَ الْيَتامى‏ وَ الْمَساكينِ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً وَ أَقيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلاَّ قَليلاً مِنْكُمْ وَ أَنْتُمْ مُعْرِضُونَ؛ به یاد آور آن پیمانی را که ما از بنی اسرائیل گرفتیم که جز خدا، کسی را نپرستند و با مردم محسن باشند. خوب صحبت کنند. نماز به پا دارند و زکات پرداخت کنند. اما مردم از این فرمان روی گرداندند مگر یک طایفه بسیار کم.

خدمت‌رسانی به چه کسانی باید باشد؟

سوره نساء آیه 36 می‌فرماید: وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ بِذِي الْقُرْبى‏ وَ الْيَتامى‏ وَ الْمَساكينِ وَ الْجارِ ذِي الْقُرْبى‏ وَ الْجارِ الْجُنُبِ وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَ ابْنِ السَّبيلِ وَ ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ إِنَّ اللهَ لا يُحِبُّ مَنْ كانَ مُخْتالاً فَخُوراً؛ و به پدر و مادر نیکی کنید؛ همچنین به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان، و همسایه نزدیک، و همسایه دور، و دوست و همنشین، و واماندگان در سفر، و بردگانی که مالک آنها هستید؛ زیرا خداوند، کسی را که متکبر و فخر فروش است، (و از ادای حقوق دیگران سرباز می‌زند،) دوست نمی‌دارد.

به ما می‌فرماید اگر مسأله احسان در جامعه ترک می‌شود به خاطر این است که مردم متکبر هستند و فقط خودشان را می‌بینند.

امیرالمؤمنین(ع) وقتی می‌دیدند به سطوح جامعه فشار می‌آید باغی را می‌فروختند و می‌فرمودند؛ هر کسی که می‌خواهد بردارد و برود. این گره­‌گشایی است. نگاه نمی­‌کردند  که چه کسی چقدر بر می‌دارد. اما مراقب بیت‌المال بودند. کسی حق نداشت از بیت المال بردارد. ایشان اموال خویش را در اختیار مردم قرار می‌دادند نه بیت المال را.

در جامعه شایسته نمی‌گویند: «اگر خیرت به ما نمی‌رسد شر نرسان»

یک نفر پول دارد و خیرش به شکل مالی می‌رسد. یک نفر سواد دارد و خیرش به شکل علمی می‌رسد.

حضرت ختمی‌مرتبت فرمودند: إِذَا أَرَادَ اللهُ بِعَبْدٍ خَيْراً صَيَّرَ حَوَائِجَ النَّاسِ إِلَيْهِ؛ اگر خداوند برای کسی خیر را در زندگی او بخواهد، طوری می‌کند که او مرجع برآورده‌شدن حوائج مردم شود.

عاقبت خدمت رسانی به مردم

سوره مبارکه مائده آیه 13 می‌فرماید: إِنَّ اللهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنينَ؛ خداوند کسانی را که خدمت‌رسانی می‌کنند دوست دارد.

سوره مبارکه بقره آیه 195 می‌فرماید: وَ أَحْسِنُوا إِنَّ اللهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنينَ؛ به مردم خدمت کنید. خداوند خدمت‌گزاران به مردم را دوست دارد.

سوره مبارکه نحل آیه 128 می‌فرماید: إِنَّ اللهَ مَعَ الَّذينَ اتَّقَوْا وَ الَّذينَ هُمْ مُحْسِنُونَ؛ خداوند با کسانی است که تقواپیشه کرده و خدمت‌رسان به مردم هستند.

سوره مبارکه احزاب آیه 29 می‌فرماید: فَإِنَّ اللهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِناتِ مِنْكُنَّ أَجْراً عَظيماً؛ یقیناً خداوند برای کسانی که گره‌گشا و خدمت‌رسان هستند یک اجر بسیار بالایی را قرار داده است.

این اجر از بهشت بالاتر است؛ وگرنه می‌فرمود بهشت را قرار داده‌ام.

اگر کسی از این خدمت، شانه خالی کند طبق آیات 42 تا 44 سوره مبارکه مدثر وارد به جهنم می‌شوند و در آنجا می‌گویند ما نماز (حق الله) نمی‌خواندیم. خدمت‌گزار مردم(حق الناس) نبودیم و به مستمندان غذا نمی‌دادیم.

از حضرت امیرالمؤمنین(ع) سؤال شد، محبوب‌ترین افراد نزد شما کیست؟

حضرت فرمودند: أَنْفَعُ النَّاسِ لِلنَّاسِ. قِيلَ: فَأَيُّ الْأَعْمَالِ أَفْضَلُ؟ قَالَ: إِدْخَالُكَ السُّرُورَ عَلَى الْمُؤْمِنِ. قِيلَ: وَ مَا سُرُورُ الْمُؤْمِنِ؟ قَالَ: إِشْبَاعُ جَوْعَتِهِ وَ تَنْفِيسُ كُرْبَتِهِ وَ قَضَاءُ دَيْنِهِ وَ مَنْ مَشَى مَعَ أَخِيهِ فِي حَاجَةٍ كَانَ كَصِيَامِ شَهْرٍ وَ اعْتِكَافِهِ وَ مَنْ مَشَى مَعَ مَظْلُومٍ يُعِينُهُ ثَبَّتَ اللهُ قَدَمَيْهِ يَوْمَ تَزِلُّ الْأَقْدَامُ؛

نافع‌ترین مردم برای مردم. سؤال شد: حال که می‌خواهیم به مردم نفع برسانیم چه کاری بکنیم خوب است؟ حضرت فرمودند: ادخال سرور در قلب مؤمن. به حضرت عرض شد: ادخال سرور چیست؟ حضرت فرمودند: برطرف کردن گرسنگی و همّ و غم شخص و ادا کردن دین و بدهی او. اگر کسی برای انجام حاجت کسی قدم بردارد، به ازای هر قدمی که می‌رود به اندازه یک ماه، روزه و یک اعتکاف برای او می‌نویسند و اگر کسی با مظلوم برای اینکه از ظلم خارجش کند قدم بردارد، خداوند در روز قیامت سر پل صراط او را ثابت‌قدم قرار می‌دهد. یعنی این شخص از کسانی است که صراط را رد می‌کند.

ابعاد خدمت‌رسانی، مختلف است:
1. فرهنگی
2. اجتماعی
3. اقتصادی