بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ
اَلحَمدُ لِلّهِ رَبِّ العالَمینَ وَ الصَّلاةُ وَ السَّلامُ عَلی خَیرِ خَلقِه مُحَمَّدٍ وَ عَلی عِترَتِهِ الطّاهِرینَ وَ اللَّعنُ الدائِمُ عَلی اَعدائِهِم اَجمَعینَ مِنَ الآنَ إلی لِقاءِ یَومِ الدّینِ آمّینَ یا رَبَّ العالَمینَ
آخرین مؤلفه جامعه شایسته حُسن خُلق است.
تعریف حسن خلق، این است: "مجموعه‌ای از آداب و صفات که در تعامل با دیگران رعایت می‌شود و نتیجه‌اش مردم‌داری و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز است."
حسن خلق، قاعده‌ای دارد که عبارت است از: "هر چه برای خود می‌پسندی برای دیگران هم بپسند و هر چه را برای خود نمی‌پسندی برای دیگران هم نپسند."
این قاعده از حضرت امیر المؤمنین علی علیه السلام است که به امام حسن مجتبی فرموده‌اند: " یَا بُنَیَّ! اجْعَلْ نَفْسَكَ مِيزَاناً فِيمَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ غَيْرِكَ فَأَحْبِبْ لِغَيْرِكَ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِكَ وَ اكْرَهْ لَهُ مَا تَكْرَهُ لِنَفْسِكَ؛ خودت را بین خودت و دیگران، ملاک قرار بده. هر چه دوست داری در قبال تو انجام شود با دیگران همان را انجام بده و هر چه را ناپسند می‌دانی که در قبال تو انجام شود، برای دیگران هم ناپسند بدان."
کسی که اخلاق ندارد بندگی‌اش ناقص و روح دین را ندارد. پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) فرموده-اند: "اَلإِسلَامُ حُسنُ الخُلقِ؛ همه دین، اخلاق نیکو است." البته این به این معنا نیست که نماز خواندن و روزه گرفتن لازم نیست؛ بلکه به این معنا است که اگر شما اخلاق را درست نکنید بندگی شما به ثمر نمی‌رسد. عبادت، یک ساختمانی است که باید در یک پی ساخته شود. اگر آن زیرساخت که اخلاق است درست نشود، این بندگی شما هر چه که باشد، تخریب می‌شود.
شیطان، در بندگی و پرستش خدا به جایی رسید که هم‌پَر ملائک شد. شش هزار سال خداوند را پرستید. به جایی رسیده بود که محل التماس دعای ملائکه شد. وقتی در عالم ملکوت شنیده شد که بنا است خداوند، امری را صادر کند اما یک نفر تمرد می‌کند، ملائکه فوج فوج نزد ابلیس می‌رفتند و می-گفتند ما را دعا کن که ما آن یک نفر نباشیم. اما به خاطر حسد یعنی نداشتن اخلاق خود ابلیس همان یک نفر شد.
نماز همراه با تکبر و عُجب و بخل به چه دردی می‌خورد؟ جامعه ما به دنبال اخلاق نمی‌رود چون ضرورتش را احساس نکرده‌ است. بر مبنای اخلاق است که شما می‌توانید عبادت و بندگی خدا را بسازید.
ضرورت حُسن خُلق:
ضرورت اول: ایمان، مقوله بسیار ظریفی است.
سوره حدید آیه 28 می‌فرماید: "يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید و به حسب ظاهر تقوا پیشه کرده‌اید! ایمان بیاورید."
سوره یوسف آیه 106 می‌فرماید: "وَ ما يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلاَّ وَ هُمْ مُشْرِكُونَ؛ اکثر مردمی که به خدا ایمان آورده‌اند ایمانشان همراه با شرک است."
امام زین العابدین(ع) در دعای شریف مکارم الأخلاق به خداوند عرض می‌کنند: "وَ بَلِّغْ بِإِيمَانِي أَكْمَلَ الْإِيمَانِ؛ ایمان مرا به کامل‌ترین مرتبه ایمان برسان." چون ایمان کامل نداریم، حضرت به ما یاد می‌دهند که آن را از خداوند طلب کنیم.
کاربرد ایمان کامل: حضرت عیسی(ع) فرمودند: " فَأَخْلِصُوا الْإِيمَانَ وَ أَكْمِلُوهُ تَجِدُوا حَلَاوَتَهُ وَ يَنْفَعْكُمْ غِبُّهُ؛ ایمانتان را خالص کنید که اگر آن را کامل کردید شیرینی ایمان را می‌چشید و منافع ایمان را به دست می-آورید." پس منافع ایمان هر چه که باشد بر ایمان کامل مترتب است.
قرآن کریم بیست و دو منفعت را برای ایمان نام می‌برد.
سوره مبارکه عصر می‌فرماید: "وَ الْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسانَ لَفي‏ خُسْرٍ إِلاَّ الَّذينَ آمَنُوا؛ سوگند به عصر که حقیقت انسان در خسران است مگر کسانی که ایمان آوردند."
یکی دیگر از منافع ایمان، بهشت است. سوره بقره آیه 82 می‌فرماید: "وَ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فيها خالِدُونَ؛ و کسانی که ایمان و عمل صالح داشته باشند یاران بهشت هستند."
شاخصه ایمان کامل
حضرت امیر(ع) فرمودند:"أَكْمَلُكُمْ إِيمَاناً أَحْسَنُكُمْ أَخْلَاقاً؛ کسی که حسن خلق دارد، ایمان کامل را دارد."
ضرورت دوم: سوره احزاب آیه 21 می‌فرماید: " لَقَدْ كانَ لَكُمْ في‏ رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ؛ پیامبر اسوه حسنه شما است."
ما اگر بخواهیم شبیه پیامبر(ص) باشیم باید چه کنیم؟ حضرت رسول(ص) فرمودند: " إِنَّ أَشْبَهَكُمْ بِي أَحْسَنُكُمْ خُلُقاً؛ شبیه‌ترین شما به من، خوش اخلاق‌ترین شما است.
ضرورت سوم: تا اخلاق نباشد بندگی ما درست نیست. عبادت ما بدون اخلاق، عبادت طوطی‌وار است. اگر بخواهیم از این عبادت طوطی‌وار خارج شویم باید روح پیدا کنیم که همان حُسن خُلق است.
ضرورت چهارم: بعد از دنیا، برزخ است و نمی‌دانیم چند سال طول می‌کشد. جناب اسرافیل که در صور بدمد وارد صحرای قیامت می‌شویم. آنجا یک روز است؛ ولی این یک روز، پنجاه هزار سال است. در این یک روز، نه آب هست و نه غذا و نه سایه. هیچ چیزی نیست؛ ولی یک جایگاه ویژه‌ای وجود دارد. در دنیا با مال زندگی می‌کنیم و در برزخ با اعمال. در قیامت با چه چیزی زندگی می‌کنیم؟ حضرت رسول اکرم(ص) فرمودند: " أَقرَبُکُم بِی غَداً أَحسَنُکُم خُلقاً؛ نزدیک‌ترین شما به من در روز قیامت، خوش اخلاق‌ترین شما است."
پیامبر(ص) فرموده‌اند: " أَوَّلُ مَا يُوضَعُ فِي مِيزَانِ الْعَبْدِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ حُسْنُ خُلُقِهِ؛ اولین چیزی که در روز قیامت در میزان اعمال می‌گذارند حسن خلق است."
پیامبر(ص) می‌فرماید: "مَا يُوضَعُ فِي مِيزَانِ امْرِئٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَفْضَلُ مِنْ حُسْنِ الْخُلُقِ؛ هیچ چیزی برتر از حُسن خُلق نیست که در روز قیامت در میزان بگذارند.
و نیز فرموند: " لَيْسَ شَيْ‏ءٌ أَثْقَلَ فِي الْمِيزَانِ مِنَ الْخُلُقِ الْحَسَنِ؛ سنگین‌تر از حُسن خُلق چیزی وجود ندارد."