بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ
اَلحَمدُ لِلهِ رَبِّ العالَمینَ وَ الصَّلاةُ وَ السَّلامُ عَلی خَیرِ خَلقِه مُحَمَّدٍ وَ عَلی عِترَتِهِ الطّاهِرینَ وَ اللَّعنُ الدائِمُ عَلی اَعدائِهِم اَجمَعینَ مِنَ الآنَ إلی لِقاءِ یَومِ الدّینِ آمِینَ یا رَبَّ العالَمینَ
من در تلویزیون یک بحثی را با عنوان عوامل روزی حلال مطرح کردم. در آنجا گفتم کسب و کار، نقشی در روزی ندارد. مثالی زدم و گفتم: خانم خانه غذا را در سینی در آشپزخانه گذاشته است. شما فقط باید آن را بیاورید. کسب و کار هم همین است. خدا روزی را حاضر کرده است. شما با کسب و کار آن را می‌آورید و چیزی را ایجاد نمی‌کنید. اگر کسی فکر کند که کسب و کار، روزی را ایجاد می‌کند کافر است. اگر کسی فکر کند کسب و کار به علاوه خدا، روزی را ایجاد می‌کند مشرک است. اگر کسی فکر کند کسب و کار، روزی را ایجاد می‌کند و خدایی هم هست، منافق است. روایتش را از رسول اکرم خواندم. تنها کسی که جان سالم به در می-برد کسی است که بداند کسب و کار، هیچ نقشی در ایجاد روزی ندارد و فقط در تحصیل روزی نقش دارد.
می‌شود روزی را زیاد کرد؛ ولی راه آن، کسب و کار نیست. شما دو شیفت کار می‌کنید و فکر می‌کنید روزی بیشتر می‌شود. چون باور ندارید کسب و کار نمی‌تواند ایجاد روزی کند. همه مشکل ما به خاطر همین بی‌باوری است. مسأله بسیار ظریفی است. همه امور در یقین ما می‌چرخد و ما متأسفانه چیزی به نام یقین نداریم. عوامل افزایش روزی مشخص است ولی یک عده می‌گویند اینها چه ربطی به روزی دارد. ربطش در این است که خدا می‌گوید باید حرف من را گوش کنید؛ چون خداست که ﴿يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ وَ يَقْدِرُ﴾. خدا می-گوید روزی با این راه‌ها بسط پیدا می‌کند و در این راه‌ها تنگ می‌شود.
یکی از عوامل افزایش روزی، خوب صحبت کردن است. صحبت کردن، یک بحث محتوایی دارد و یک بحث قالبی دارد. ما راجع به قالب صحبت نمی‌کنیم که مُسجّع و مُقفّا صحبت کنید. خوب صحبت کردن یعنی طوری صحبت کنید که مردم امیدوار شوند و چیزی به آنها اضافه شود و یک قدم جلو بروند. «عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ: الْقَوْلُ الْحَسَنُ يُثْرِي الْمَالَ وَ يُنْمِي الرِّزْقَ» یعنی: از وجود نازنین حضرت زین العابدین علیه السلام نقل شده است: خوب صحبت کردن باعث افزایش روزی می‌شود و رشد و نموّ رزق را در پی دارد. مردم ایران وقتی با هم صحبت می‌کنند فقط دنبال نکات منفی‌ای هستند که در ذهنشان است.
عامل دیگری که باعث می‌شود روزی شما زیاد شود تعقیبات نماز است. «لَجُلُوسُ الرَّجُلِ فِي دُبُرِ صَلَاةِ الْفَجْرِ إِلَى طُلُوعِ الشَّمْسِ أَنْفَذُ فِي طَلَبِ الرِّزْقِ مِنْ رُكُوبِ الْبَحْرِ» یعنی: نشستن بعد از نماز صبح تا طلوع آفتاب برای کسب روزی، نافذتر است از اینکه در دریا باشید. دو ساعت را بنشینید. عالمان دین کتاب‌هایی می‌نوشتند که تماماً در مورد تعقیبات نماز بود. مردم اندک‌اندک باورهایشان را از دست دادند و این کتاب‌ها متروک شد. مردم دو شیفت کار کردند و این کتاب‌ها خاک خورد. روزی مردم زیاد نشد و آن کتاب‌ها از بین رفت.
معصوم علیه السلام می‌فرماید: «مَا اسْتُنْزِلَ الرِّزْقُ بِشَيْ‏ءٍ مِثْلِ التَّعْقِيبِ فِيمَا بَيْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَى طُلُوعِ الشَّمْسِ» یعنی: چیزی، روزی‌آفرین‌تر از تعقیب نماز صبح میان طلوع فجر تا طلوع خورشید نیست. این همان زمانی است که همه خواب هستند و خواب می‌بینند و دنبال تعبیرش هستند.
یکی دیگر از عواملی که باعث ازدیاد روزی می‌شود پرداخت حقوق الهی مانند خمس و زکات است. امام رضا علیه السلام فرموده است: «فَإِنَّ إِخْرَاجَهُ مِفْتَاحُ رِزْقِكُمْ» یعنی: کلید روزی شما، پرداخت حقوق واجب مالی است. تا وقتی کلید نیندازید باز نمی‌شود.
یکی از حقوق واجب الهی، خمس است. مورد دیگر، زکات است. الان عموماً مردمان شهرنشین زکات ندارند. حتّی آنهایی هم که در روستاها هستند. معمولاً زکات ندارند. یعنی لزومی به پرداخت زکات برای آنها نیست. چون باید دامداری و کشاورزی، یک دامداری و کشاورزی طبیعی باشد. اگر کشاورزی، صنعتی باشد چون خود شخص سرمایه‌گذاری می‌کند، نیازی به پرداخت زکات ندارد. سومین حق واجب این است: ﴿وَ في‏ أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ﴾. این نه خمس است و نه زکات. هر کس که از روزی طبیعیش بازمانده، در اموال تو که اضافه داری حق دارد. نه اینکه شما منت بگذارید و بزرگواری کنید و بدهید. حق او را می‌دهید.
در همان حدیث حضرت رضا، کارکردهای دیگری هم برای پرداخت حقوق بیان شده است: «وَ تَمْحِيصُ ذُنُوبِكُمْ» یعنی: گناه‌ها را آتش می‌زند. خداوند سالی یک بار آتش به پرونده‌های بندگان می‌زند، آن هم زمانی است که حقوق الهی را پرداخت کنید. بعد حضرت می‌فرماید: «وَ مَا تَمْهَدُونَ لِأَنْفُسِكُمْ لِيَوْمِ فَاقَتِكُمْ» یعنی: پرداخت حقوق مالی، شما را برای روز قیامت که روز فقر است آماده می‌کند تا در آنجا دستتان پر باشد.
عامل بعدی مدارا با اهل خانه است. امام صادق علیه السلام فرموده است: «أَيُّمَا أَهْلِ بَيْتٍ أُعْطُوا حَظَّهُمْ مِنَ الرِّفْقِ فَقَدْ وَسَّعَ اللهُ عَلَيْهِمْ فِي الرِّزْقِ» یعنی: کسی که با اهل خودش مدارا کند خدا روزیش را زیاد می‌کند. اختلاف در همه زندگی‌ها هست چون خدا نیست. نباید اختلاف در همه زندگی‌ها باشد. در زندگی‌هایی که از مدار خارج می‌شود اختلاف هست. حضرت رسول اکرم مدارا می‌کرد. نگه داشتن عایشه کار سختی است؛ ولی حضرت نگه داشت؛ چون مدارا می‌کرد. رسول گرامی خادمی داشتند به نام انس بن مالک که ده سال برای پیغمبر کار می‌کرد. او می‌گوید: ده سال خدمت‌گزار پیامبر بود. او یک بار هم سر من داد نزد. کاری را به من می‌سپرد و نمی‌توانستم انجام بدهم. بعضی از زن‌ها به من می‌گفتند چرا این کار را نکردی؟ حضرت می-فرمود: اگر شدنی بود انجام می‌داد.
یکی دیگر از اموری که روزی را زیاد می‌کند زیارت امام حسین علیه السلام است. امام صادق علیه السلام می‌فرماید: «فَلَا تَدَعُوهَا يَمُدُّ اللهُ فِي أَعْمَارِكُمْ وَ يَزِدْ فِي أَرْزَاقِكُمْ وَ إِذَا تَرَكْتُمْ زِيَارَتَهُ نَقَصَ اللهُ مِنْ أَعْمَارِكُمْ وَ أَرْزَاقِكُمْ» یعنی: زیارت امام حسین علیه السلام را ترک نکنید که عمرتان را طولانی می‌کند و روزیتان را اضافه می‌کند. اگر زیارت سید الشهداء را ترک کردید خدا هم روزی شما را کم می‌کند و هم عمرتان را.
یکی از اموری که روزی را زیاد می‌کند اهمیت دادن به درآمدهای کم است. به جوان‌ها می‌گویی کاری هست با درآمد ماهانه یک میلیون و دویست هزار تومان. قبول نمی‌کنند. از اول ده میلیون را می‌خواهد. خداوند می‌فرماید: به کمی و زیادی روزی نگاه نکنید. نگاه کنید که چه کسی به شما می‌دهد. نباید فقط شعار داد و گفت: هر چه از دوست رسد نیکوست. حضرت صادق علیه السلام می‌فرماید: «مَنِ اسْتَقَلَّ قَلِيلَ الرِّزْقِ حُرِمَ كَثِيرَهُ» یعنی: هر کس درآمد کم را کم بشمارد، خداوند او را از درآمد زیاد محروم می‌کند. از وجود نازنین حضرت صادق علیه السلام است که فرمود: «مَنْ طَلَبَ قَلِيلَ الرِّزْقِ كَانَ ذَلِكَ دَاعِيَهُ إِلَى اجْتِلَابِ كَثِيرٍ مِنَ الرِّزْقِ‏» یعنی: راضی بودن به روزی کم، عامل به دست آوردن روزی زیاد است. شما با این کار احترام خدا را نگه داشته‌اید.
یکی دیگر از اموری که روزی را زیاد می‌کند امانتداری است. پیامبر می‌فرماید: «اَلأَمَانَةُ تَجلِبُ الرِّزقَ» یعنی: عامل جلب روزی، امانتداری است. از امام کاظم علیه السلام است: «أَدَاءُ الْأَمَانَةِ وَ الصِّدْقُ يَجْلِبَانِ الرِّزْقَ» یعنی: جلب رزق به واسطه امانتداری است. باید بدانید امانت چیست تا بتوانید امانتداری کنید. امانت، هر نعمتی است که خدا برای مسیر زندگی انسان، در اختیار او می‌گذارد. یکی از اموری که امانت است، عمر انسان است. با عمرتان چه می‌کنید؟ دومین نعمتی که خدا به شما داده است جوانی است. این را چه کردید؟ سومین امانتی که به شما داده‌اند سلامتی است. از اول با بیماری به دنیا نیامده‌ایم. یکی دیگر از امانت‌ها، دین است. با دین خدا چه کردید؟ دین، عامل سعادت بشر است. هر جایش خواستید عمل کردید و هر جا را نخواستید کنار گذاشتید.
یکی دیگر از اموری که باعث جلب روزی می‌شود اخلاق خوب است. امام صادق علیه السلام فرموده است: «حُسْنُ الْخُلُقِ مِنَ الدِّينِ وَ هُوَ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ» یعنی: اخلاق خوب از شعبه‌های دین است و روزی را زیاد می-کند. «فِي سَعَةِ الْأَخْلَاقِ كُنُوزُ الْأَرْزَاقِ» یعنی: گنج‌های روزی در خوش اخلاقی قرار دارد.
یکی دیگر از اموری که رزق را زیاد می‌کند سخت‌گیری نکردن است. البته مراد سخت‌گیری نکردن در زندگی شخصی است، نه در بیت المال. یک عده در بیت المال هیچ سخت‌گیری‌ای نمی‌کنند. امیر المؤمنین علیه السلام می‌فرماید: «الْعُسْرُ يُفْسِدُ الْأَخْلَاقَ» یعنی: سخت‌گیری، اخلاق را خراب می‌کند. در حدیث دیگر می‌فرماید: «التَّسَهُّلُ يُدِرُّ الْأَرْزَاقَ» یعنی: آسان‌گیری، روزی را زیاد می‌کند.
سفره‌داری یک راه دیگر است. الان یک عده می‌گویند گرانی است. خب من اینها را نمی‌گویم. پیامبر فرموده است و حرف پیامبر تا روز قیامت معتبر است. به همین دلیل است که قرآن می‌فرماید: ﴿ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا﴾. «قَالَ رَسُولُ اللهِ: الرِّزْقُ أَسْرَعُ إِلَى مَنْ يُطْعِمُ الطَّعَامَ مِنَ السِّكِّينِ فِي السَّنَامِ» یعنی: آمدن روزی به سوی کسی که سفره‌دار است از حرکت چاقو در کوهان شتر، سریع‌تر است.
یکی دیگر از عواملی که روزی را زیاد می‌کند مواسات است. «مُوَاسَاةُ الْأَخِ فِي اللهِ تَزِيدُ فِي الرِّزْقِ» یعنی: کسانی که کمک مالی به دیگران می‌کنند روزیشان زیاد می‌شود.
یکی دیگر از چیزهایی که روزی را زیاد می‌کند نیّت خوب است. «مَنْ حَسُنَتْ نِيَّتُهُ زِيدَ فِي رِزْقِهِ» یعنی: کسی که برای مردم نیت خوب داشته باشد، روزیش زیاد می‌شود. حدیثی هست که بسیار عجیب است. معصوم علیه السلام فرموده است اگر کسی در آرزو و فکر خودش، آرزو کند شرایطی پیش بیاید و گرانی بشود، و فردای آن روز، گرانی‌ای هم در کار نباشد، عمل چهل سالش باطل شده است. آرزو می‌کند که اتفاقی بیفتد و دلار گران شود. دلار گران نمی‌شود. اما عمل چهل سال این انسان باطل می‌شود.
صله رحم، عامل افزایش رزق است. از وجود نازنین حضرت ختمی‌مرتبت است: «مَنْ ضَمِنَ لِي وَاحِدَةً ضَمِنْتُ لَهُ أَرْبَعَةً؛ يَصِلُ رَحِمَهُ» یعنی: اگر کسی برای من یک کار را تضمین بکند، چهار کار را برای او ضمانت می‌کنم. آن یک کار، صله رحم است. مردم به گاج بیشتر اعتماد دارند. پیامبر فرموده است اگر تو یک کار را برای من ضمانت کنی من چهار کار را برای شما ضمانت می‌کنم. صله رحم خودتان را ضمانت کنید تا
• فَيُحِبُّهُ اللهُ یعنی: خداوند او را دوست خواهد داشت.
• وَ يُوَسِّعُ عَلَيْهِ فِي رِزْقِهِ یعنی: روزیش زیاد می‌شود.
• وَ يَزِيدُ فِي عُمُرِهِ یعنی: عمرش طولانی می‌شود.
• وَ يُدْخِلُهُ الْجَنَّةَ الَّتِي وَعَدَهُ یعنی: وارد بهشتی می‌شود که خداوند به منِ رسول الله وعده داده شده است. به بهشت من وارد می‌شود، نه به بهشت خودش.
ما در مورد ارتباط با مردم سه عنوان داریم:
1) زیارت: یعنی به ملاقات همدیگر رفتن.
2) ضیافت: یعنی به مهمانی یکدیگر رفتن.
3) صله رحم.
صله رحم با دو عنوان قبلی، متفاوت است. صله رحم یعنی شما از حال و احوال خویش و قومتان خبر داشته باشید که اگر مشکلی داشتند آن را حل کنید چه بی‌حجاب باشد و چه نباشد. متدین باشد یا نباشد. طرفدار انقلاب باشد یا نباشد. اینها در صله رحم شرط نیست. شرط این است که رحم باشند و گرفتار باشند. تو اگر رفع گرفتاری دیگران کردی، خدا تو را دوست خواهد داشت. حالا شما فقط نماز شب بخوانید. به نماز شب شما کاری ندارد. نماز شب برای یک عده دیگری پله خواهد بود.
یکی دیگر از عوامل رزق، وضوی قبل و بعد از غذاست. پیامبر می‌فرماید: «زِیَادَةُ الرِّزقِ وَ رَدعُ سُنَّةِ الشَّیطَانِ، اَلوُضُوءُ قَبلَ الطَّعَامِ وَ بَعدَ الطَّعَامِ» یعنی: زیادی روزی و دور کردن شیطان با وضو گرفتن قبل از غذا خوردن و بعد از غذا خوردن است. راوی می‌گوید: «سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ يَقُولُ: الْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ يَزِيدَانِ فِي الرِّزْقِ» یعنی: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: وضوی قبل و بعد از غذا، روزی را زیاد می‌کند. «رُوِيَ أَنَّ رَسُولَ اللهِ قَالَ: أَوَّلُهُ يَنْفِي الْفَقْرَ وَ آخِرُهُ يَنْفِي الْهَمَّ» یعنی: از رسول الله روایت شده است که فرمود: وضوی قبل از غذا، فقر را برطرف می‌کند و وضوی بعد از غذا، ناراحتی را برطرف می‌کند.
بحث عوامل روزی به همین اندازه کافی است. این کارها را باید انجام داد ولی امتحان نباید کرد. مثلاً بگویید ببینیم رفتار خوب با زن و بچه، روزی را زیاد می‌کند یا نه. اگر اینطور باشد صد سال هم بگذرد خدا روزی شما را زیاد نمی‌کند. با امتحان کردن، هیچ چیزی درست نمی‌شود. با اعتماد کردن همه چیز درست می‌شود. خداست که آزمون و ابتلا می‌گذارد. شما می‌خواهید خدا را امتحان کنید؟