بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ
اَلحَمدُ لِلهِ رَبِّ العالَمینَ وَ الصَّلاةُ وَ السَّلامُ عَلی خَیرِ خَلقِه مُحَمَّدٍ وَ عَلی عِترَتِهِ الطّاهِرینَ وَ اللَّعنُ الدائِمُ عَلی اَعدائِهِم اَجمَعینَ مِنَ الآنَ إلی لِقاءِ یَومِ الدّینِ آمِینَ یا رَبَّ العالَمینَ
عوامل ازدیاد روزی به دو بخش تقسیم می‌شود:
1. اسبابی که موجب زیادی روزی است.
2. موانعی که باعث حبس روزی می‌شود.
در جلسه گذشته به ده مورد از عوامل ازدیاد روزی اشاره کردم. پیش از اینکه موارد بعدی را بگویم باید سه نکته را بیان کنم.
نکته اول: وقتی انسان این عوامل را می‌شنود چون طبعش تنبل است و آسان‌ترین کار را انتخاب می‌کند تا هم دستور خدا و پیغمبر را گوش کرده باشد و هم روزیش زیاد شود. ولی «أَفضَلُ الأَعمَالِ أَحمَزُهَا» یعنی: برترین کارها، سخت‌ترین آنهاست. اگر شما توانستید در تعاملاتان با مردم سخت نگیرید، توفیق بالاتر را به دست آورده‌اید. اینکه به زیارت سید الشهداء بروم سخت‌تر است یا اینکه صله رحم کنم؟ صله رحم سخت‌تر است. چون در صله رحم باید از پول برای دیگران گذشت. ولی در زیارت سید الشهداء اگر هم از پول بگذریم برای خودمان گذشته‌ایم.
نکته دوم: این نکته، راه‌کاری برای پیدا کردن نیت خالص است. وقتی دو چیز هست که هر دو خوب است، آن را انجام بدهید که برای شما ناخوشایند است. این فرمول را اهل بیت را ارائه فرموده‌اند.
نکته سوم: عمل به این کارها یقین می‌خواهد. بدون یقین، هیچ‌کدام حتی یک ذره هم اثر ندارد. شخصی با حضرت عیسی علیه السلام همراه بود که به آب رسیدند. حضرت عیسی روی آب راه رفت. آن شخص به حضرت عیسی گفت: چه شد که روی آب راه رفتی؟ فرمود: بسم الله الرحمن الرحیم گفتم. تو هم بگو و بیا. بسم الله را گفت و رفت. وسط راه تعجب کرد که واقعاً بسم الله این کار را می‌کند و همان لحظه در آب افتاد. ابتدا یقین داشت؛ چون روح الله به او فرموده بود. وسط کار تعجب کرد که آیا واقعاً بسم الله این کار را کرد؟
یقین بیش از همه چیز ما را در دین اسلام و معارف اسلام جلو می‌برد. با این حال کمترین چیزی که جامعه مسلمین با آن مواجه است، همین یقین است.
یازدهمین عاملی که می‌تواند روزی را زیاد بکند، همسایه‌داری است. حضرت صادق علیه السلام می-فرماید: «حُسْنُ الْجِوَارِ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ» یعنی: همسایه‌داری خوب، روزی را زیاد می‌کند.
دوازدهمین عامل، امانتداری است. این روایت از حضرت صادق بسیار مهم است. اسحاق بن عمار می‌گوید: «مَا وَدَّعَنَا قَطُّ إِلَّا أَوْصَانَا بِخَصْلَتَيْنِ: عَلَيْكُمْ بِصِدْقِ الْحَدِيثِ، وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ؛ فَإِنَّهُمَا مِفْتَاحُ الرِّزْقِ» یعنی: هر وقت ما شرفیاب محضر حضرت صادق می‌شدیم و می‌خواستیم خداحافظی کنیم، حضرت ما را به دو چیز توصیه می‌کرد: راست بگویید. امانت‌داری کنید. مهم نیست که چه کسی چه چیزی را نزد شما به امانت گذاشته است. مهم این است که امانت را به او برگردانید. امانت‌داری و راستگویی، کلیدهای روزی هستند.
این نکته را قبلاً هم گفته‌ام. اگر مثلاً بیل گیتس ثروتمندترین است، همسایه‌داری و امانت‌داری و زیارت سید الشهداء می‌رود؟ برخی را که قطعاً انجام نمی‌دهد. مکرراً جوابش را داده‌ایم. گفتیم که خداوند برای اداره نظام هستی دو فرمول دارد. یک فرمول مربوط به اهل ایمان است و یک فرمول مربوط به غیر اهل ایمان. اینهایی که ما می‌گوییم برای اهل ایمان است. ﴿وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ﴾ یعنی: اگر مردمان شهرها ایمان بیاورند و تقوا پیشه کنند، ما درهای برکات آسمان و زمین را برای آنها باز می‌کنیم. ولی فرمول الهی برای غیر مؤمن، استدراج است. خدا آنها را به خودشان واگذار کرده است. لذا آب در دلشان تکان نمی‌خورد؛ ولی این به خاطر ایمانشان نیست.
از دیگر سو اینکه ما همه چیز را به گردن خدا بیندازیم بسیار ساده است. زلزله آمد و بسیاری از مردم از دنیا رفتند. این از بی‌عرضگی مهندسی است. قطعاً بی‌عرضگی مهندسین است. چطور در ژاپن زلزله می‌آید آن هم با قدرت ده ریشتر و سه نفر به زمین می‌خورند که آن هم خودشان ترسیده بودند؟ هیچ وقت به مهندسان ما نگفته‌اند وقتی تو پولی را می‌گیری و چیزی را که نباید امضاء کنی امضاء می‌کنی، حق الناس است. هیچ وقت به آنها نگفته‌اند اگر تو ساختمانی می‌سازی که در مقابل زلزله مقاوم نیست و در آن ساختمان کسی از دار دنیا برود، تو در خون آنها شریک هستی.
سیزدهمین عاملی که باعث زیادی روزی می‌شود، نیکی کردن به مردم است. حضرت امیر علیه السلام فرمود: «اَلنِّعَمُ وَحشَیَّةٌ فَقَیِّدُوهَا بِالمَعرُوفِ» یعنی: نعمت‌ها رام و ماندنی نیستند. آنها را با انجام کارهای خوب نگه دارید. می‌گویید همسرم خوب بود. الان بعد از پانزده سال عوض شده است. می‌گویید پسرم نماز شب را بر خودش واجب کرده بود. الان نماز صبحش را هم نمی‌خواند و می‌گوید چرا باید بخوانم؟ بچه‌ای که نماز شب را بر خودش واجب کند نعمت است؛ ولی نعمت‌ها ماندنی نیستند. آنها را با انجام کارهای خوب نگه دارید.
از وجود نازنین حضرت رسول گرامی نقل شده است: «إِنَّ البِرَّ یَزیدُ فِی الرِّزقِ» یعنی: نیکی کردن، روزی را زیاد می‌کند.
حضرت موسی بن جعفر فرموده‌اند: مردی از بنی اسرائیل در عالم مکاشفه، هاتفی را دید که به او خبر داد تو فلان مدت زندگی می‌کنی. نیمی از آن، خوشی است و نیمی، ناخوشی. کدام را اول به تو بدهیم؟ این انسان بامروّت بود. گفت من عیالی دارم که با او شریک هستم. اگر بناست هر دوی ما این مطلب را بچشیم او هم حق دارد نظر بدهد. باید با او مشورت کنم. به همسرش گفت چه مکاشفه‌ای داشته است. همسرش گفت خدا بزرگ است. اول، نیمه شادی را بگیر. وقتی دوباره هاتف آمد، گفت در نصفه اول، خوشی را می‌خواهم. از فردای آن روز شروع شد. از در و دیوار برای او نعمت می‌آمد. زنش می‌گفت به برادرت کمک کن. به همسایه کمک کن. گره کار فلانی را باز کن. انفاق زیادی کرد. به نیمه وقت که رسید هاتف آمد و به او گفت: خداوند به خاطر قدردانی از نیکی‌های تو، نیمه دوم را هم در شادی قرار داده است.
چهاردهمین ویژگی‌ای که باعث زیادی روزی می‌شود، راستگویی و وفاداری به پیمان است. پیامبر فرموده است: «اَلوَفَاءُ وَ الصِّدقُ یَجُرَّانِ الرِّزقَ» یعنی: وفاداری به پیمان‌ها و راستگویی، روزی را می‌کشاند. در بازارهای ما هم دروغ زبانی وجود دارد و هم دروغ عملی. دروغ عملی این است که به جنس ایرانی مارک ترکیه می‌زنند.
پانزدهمین عاملی که موجب زیادی روزی می‌شود، همکاری است. در سوره مبارکه مائده آیه 2 می-فرماید: ﴿تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‏﴾. همکاری کنید. حضرت رسول گرامی می‌فرماید: «لَا يَزَالُ النَّاسُ بِخَيْرٍ مَا أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ تَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ فَإِذَا لَمْ يَفْعَلُوا ذَلِكَ نُزِعَتْ مِنْهُمُ الْبَرَكَاتُ وَ سُلِّطَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ نَاصِرٌ فِي الْأَرْضِ وَ لَا فِي السَّمَاءِ » یعنی: همواره مردم در خیر هستند مادامی که به خیر دعوت کنند و از بدی‌ها بازبدارند و در انجام خیرات و تقوای عملی همکاری بکنند. اگر امر به معروف و نهی از منکر و همکاری در خیرات و تقوا نباشد، برکت از زندگی مردم می‌رود. آدم‌هایی از خودشان بر آنها مسلط می-شوند و هیچ یاوری در آسمان و زمین نخواهند داشت. یعنی نه منجی زمینی دارند نه دعایشان مستجاب می‌شود
مکرر عرض کرده‌ایم که امر به معروف، دستور نیست؛ بلکه دعوت است. لذا جنبه آمرانه ندارند. دعوت به معروف است. تقوای عملی چیست؟ حجاب، تقوای عملی است. ولی وقتی کسی می‌گوید حجاب، حریم شخصی است یعنی تقوای عملی را زیر سؤال می‌برد. دیگر، همکاری در نیکی و تقوا نیست.
امام باقر یکی از مصادیق این همکاری را به یکی از اصحابشان به نام حجاج بن ارطاة بیان فرموده است. حضرت از او پرسید: «يَا حَجَّاجُ! كَيْفَ تَوَاسِيكُمْ؟» همکاری و مواسات شما با یکدیگر در زندگی چگونه است؟ حجاج گفت: «صَالِحٌ يَا أبَا جَعْفَرٍ» یعنی: بسیار عالی و درجه یک است. حضرت به او فرمود: «يُدْخِلُ أَحَدُكُمْ يَدَهُ فِي كِيسِ أَخِيهِ فَيَأْخُذُ حَاجَتَهُ إِذَا احْتَاجَ إِلَيْهِ؟» یعنی: اینطور هست که وقتی کسی کارد به استخوانش رسید به صندوق مالی دوستش برود و بردارد؟ حجاج گفت: «أَمَّا هَذَا؛ فَلَا» یعنی: اینطور که نیست. حضرت فرمود: «أَمَا لَوْ فَعَلْتُمْ مَا احْتَجْتُمْ» یعنی: اگر اینطور بودید هرگز محتاج نمی‌شدید.
انجام این کار، یقین می‌خواهد. شما پول را که در حساب بانکی گذاشته‌ای. حساب بانکی هم که رمز دوم دارد. یعنی تحت هیچ کسی در هیچ شرایطی به آن دسترسی ندارد. اینها را جزء دوراندیشی و عقل به حساب می‌آورید. من فقط در یک صورت قبول می‌کنم که دوراندیشی و عقل را در مورد برزخ و قیامت هم انجام بدهید؛ وگرنه می‌گوییم حرص به مال دنیاست. برای برزخ و قیامت چه کاری کرده‌اید؟ هیچ. پس دوراندیشی نیست. طمع هست و بخل.
باز هم از ساحت مقدس حضرت باقر است که به یکی از اصحابشان فرمودند: «أَ يَجِي‏ءُ أَحَدُكُمْ إِلَى أَخِيهِ فَيُدْخِلُ يَدَهُ فِي كِيسِهِ فَيَأْخُذُ حَاجَتَهُ فَلَا يَدْفَعُهُ» یعنی: شما اینطور هستید که برادر دینی‌تان بخشی از اموال شما را برمی‌دارد که احتیاجاتش را برآورده کند و شما از او نگیرید؟ آن شخص به حضرت گفت: «مَا أَعْرِفُ ذَلِكَ فِينَا» یعنی: چنین آدم‌هایی را در بین خودمان نمی‌شناسم. حضرت فرمود: «فَلَا شَيْ‏ءَ إِذاً» یعنی: پس هیچ.
امام کاظم به شخصی به نام عاصم فرمودند: «كَيْفَ أَنْتُمْ فِي التَّوَاصُلِ وَ التَّبَارِّ» یعنی: در پیوند و نیکی با یکدیگر چگونه هستید؟ عاصم گفت: «عَلَى أَفْضَلِ مَا كَانَ عَلَيْهِ أَحَدٌ» یعنی: به بهترین شکلی که می‌شود تصور کرد. حضرت فرمود: «أَ يَأْتِي أَحَدُكُمْ مَنْزِلَ أَخِيهِ عِنْدَ الضِّيقَةِ فَلَا يَجِدُهُ فَيَأْمُرُ بِإِخْرَاجِ كِيسِهِ فَيُخْرَجُ فَيَفُضُّ خَتْمَهُ فَيَأْخُذُ مِنْ ذَلِكَ حَاجَتَهُ فَلَا يُنْكَرَ عَلَيْهِ؟» یعنی: به این شکل هست که وقتی کارد به استخوان کسی رسید به خانه دوستش برود، ولی دوستش نباشد. او به زن و فرزند آن شخص بگوید صندوق پولش را بیاورند. آنها هم بیاورند و قفلش را باز کنند. او هم به اندازه‌ای که لازم دارد بردارد و کسی اعتراض نکند؟ عاصم گفت نه. حضرت فرمود: «لَسْتُمْ عَلَى أَفْضَلِ مَا كَانَ أَحَدٌ عَلَيْهِ مِنَ التَّوَاصُلِ» یعنی: آنطور که ما دوست نداریم پیوند ندارید.
امام صادق علیه السلام فرموده است: مسلمان بر مسلمان حق دارد. بعد حقوق مسلمان بر مسلمان را می‌شمارند: «لَا يَظْلِمُهُ وَ لَا يَخْذُلُهُ وَ لَا يَخُونُهُ وَ يَحِقُّ عَلَى الْمُسْلِمِينَ الِاجْتِهَادُ فِي التَّوَاصُلِ وَ التَّعَاوُنُ عَلَى التَّعَاطُفِ وَ الْمُوَاسَاةُ لِأَهْلِ الْحَاجَةِ وَ تَعَاطُفُ بَعْضِهِمْ عَلَى بَعْضٍ حَتَّى تَكُونُوا كَمَا أَمَرَكُمُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ رُحَمَاءَ بَيْنَكُمْ مُتَرَاحِمِينَ مُغْتَمِّينَ‏» یعنی: به او ستم نمی‌کند. او را خوار نمی‌کند. به او خیانت نمی‌کند. سزاوار است که مسلمانان در مسیر این امور تلاش کنند: پیوند، کمک کردن در مهربانی، در پی احتیاجات دیگران بودن، مهربانی برخی نسبت به یکدیگر. طوری زندگی کنید که خداوند فرموده است نسبت به کفار سخت‌گیر هستند و در بین خودشان مهربان هستند. به یکدیگر رحم داشته باشید. از اینکه برادر دینی شما کارش را به شما نگفته، ناراحت باشید. ما که خوشحال می‌شویم که سراغ ما نمی‌آیند.
شخصی شرفیاب محضر حضرت ختمی‌مرتبت شد. گفت: پول بدهید. رسول الله به امیر المؤمنین فرمود: زبانش را ببر. همه ترسیدند. حضرت امیر دست آن شخص را گرفت و برد. هر آنچه بود را به او داد. مردم از حضرت امیر پرسیدند: زبانش را بریدی؟ فرمود نه. منظور پیامبر این بود که به قدری به او بدهم که دیگر نگوید باز هم می‌خواهم.
خدا می‌فرماید صدقه روزی را زیاد می‌کند. در سوره مبارکه بقره آیه 276 می‌فرماید: ﴿يَمْحَقُ اللهُ الرِّبا وَ يُرْبِي الصَّدَقاتِ﴾ یعنی: خداوند ربا را نابود می‌کند؛ ولی صدقات را نموّ و رشد می‌دهد.