بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ
بحث ما در دشنام و ناسزا و فحش و تفحش و سب بود. یعنی الفاظی که در علم اخلاق همگی به یک معنا هستند و از مصادیق سوء خلق به شمار می‌آیند. یک نکته‌ای را راجع به ناسزا مطرح کنیم که خیلی سخت است. ولی چون یک حقیقت قرآنی است و در عین حال اگر کسی این نکته را بشنود و توجهی نکند، درون او مسخ شده است و هیچ تغییری در او ایجاد نمی‌شود کرد. خداوند در سوره بقره آیه 6 می فرماید: (" سَواءٌ عَلَيْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا يُؤْمِنُونَ؛ برای آنان تفاوت نمی‌کند که آنان را (از عذاب الهی) بترسانی یا نترسانی؛ ایمان نخواهند آورد."). باید فاتحه این انسان را خواند. این نکته بسیار سخت است ولی قرآنی است.
در سوره مبارکه اسراء آیه 65 خداوند می‌فرماید: ("إِنَّ عِبادي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ وَ كَفى‏ بِرَبِّكَ وَكيلاً؛ (اما بدان) تو هرگز سلطه‌ای بر بندگان من، نخواهی یافت (و آنها هیچ‌گاه به دام تو گرفتار نمی‌شوند)! همین قدر کافی است که پروردگارت حافظ آنها باشد.") خداوند به شیطان فرموده است: تو بر بندگان من سلطه‌ای نداری. ولی در عین حال آیه 64 می‌فرماید: هر کاری که می‌خواهی بکن و ببین چه کسی جذب تو می‌شود. (" وَ اسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِكَ وَ أَجْلِبْ عَلَيْهِمْ بِخَيْلِكَ وَ رَجِلِكَ وَ شارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ وَ عِدْهُمْ وَ ما يَعِدُهُمُ الشَّيْطانُ إِلاَّ غُرُوراً؛ هر کدام از آنها را می‌توانی با صدایت تحریک کن! و لشکر سواره و پیاده‌ات را بر آنها گسیل دار! و در ثروت و فرزندانشان شرکت جوی! و آنان را با وعده‌ها سرگرم کن! -ولی شیطان، جز فریب و دروغ، وعده‌ای به آنها نمی‌دهد")
خدا می‌فرماید: (وَ شارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ). یعنی یک عده‌ای هستند که فرزندشان شریک ابلیس است. یعنی در نطفه آن‌ها تاثیر دارد. این‌ها صد درصد پاک نیستند. این‌ها چه کسانی هستند؟ قاتلان هستند؟ زناکاران هستند؟ امام صادق علیه السلام این‌ها را برای ما معرفی می‌کنند. ایشان فرموده‌اند: "إِذَا رَأَيْتُمُ الْمَرْءَ لَا يَسْتَحْيِي مِمَّا قَالَ وَ لَا مِمَّا قِيلَ لَهُ فَاعْلَمُوا أَنَّهُ لِغَيَّةٍ أَوْ شِرْكِ شَيْطَانٍ؛ هر وقت دیدید برای یک انسانی مهم نیست که چه چیزی از دهان او خارج می‌شود و مردم چه چیزی راجع به او می‌گویند تردید در این مطلب نکنید و بدانید که این آدم یا زنازاده است و یا شیطان در نطفه او شریک است." این حدیث برای قاتل و زناکار نبود. برای آدم فحاش بود.
یکی از عواملی که باعث می‌شود دعا مستجاب نشود فحاشی و بدزبانی است. از امام صادق علیه السلام حدیثی نقل شده است. اگر ایشان نبود ما می‌خواستم چه کنیم؟ جان همه عالم به فدای امام صاق. هر چه که فرموده است گام به گام زندگی من و تو است. ای کاش سقیفه تشکیل نمی‌شد و حکومت و خلافت و امامت از دست پیغمبر به امیرالمؤمنین انتقال پیدا می‌کرد تا ما طعم آدم بودن را بچشیم. الان ما فقط موجودات دو پا هستیم. با چهارپایان در دو پا تفاوت داریم مگر کسی که سلوک و تهذیب داشته باشد. ولی اگر حضرت امیر علیه السلام زمامدار می‌شد همه ما انسان کامل می‌شدیم. نگذاشتند. به فرزندان حضرت امیر هم فرصت ندادند تا همه حقایق را بیان کنند. ولی اگر همین قدری را هم که بیان شده است به کار بگیریم آدم می‌شویم.
امام صادق (ع) می‌فرماید: " كَانَ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ رَجُلٌ فَدَعَا اللَّهَ أَنْ يَرْزُقَهُ غُلَاماً ثَلَاثَ سِنِينَ، فَلَمَّا رَأَى أَنَّ اللَّهَ لَا يُجِيبُهُ قَالَ: يَا رَبِّ! أَ بَعِيدٌ أَنَا مِنْكَ فَلَا تَسْمَعُنِي أَمْ قَرِيبٌ أَنْتَ مِنِّي‏ فَلَا تُجِيبُنِي؟ قَالَ: فَأَتَاهُ آتٍ فِي مَنَامِهِ فَقَالَ: إِنَّكَ تَدْعُو اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مُنْذُ ثَلَاثِ سِنِينَ بِلِسَانٍ بَذِي‏ءٍ وَ قَلْبٍ عَاتٍ غَيْرِ تَقِيٍّ وَ نِيَّةٍ غَيْرِ صَادِقَةٍ، فَأَقْلِعْ عَنْ بَذَائِكَ وَ لْيَتَّقِ اللَّهَ قَلْبُكَ وَ لْتَحْسُنْ نِيَّتُكَ. قَالَ: فَفَعَلَ الرَّجُلُ ذَلِكَ ثُمَّ دَعَا اللَّهَ فَوُلِدَ لَهُ غُلَامٌ؛ در بین طایفه بنی اسرائیل یک مردی بود که دعا می‌کرد. به ساحت مقدس حضرت حق عرض می‌کرد که خدا به او پسری را عنایت بکند. سه سال دعا می‌کرد و مستجاب نمی‌شد. وقتی دید سه سال دعا می‌کند و مستجاب نمی‌شود حدیث نفس کرد. گفت: خدایا! من از تو دور هستم که صدایم را نمی‌شنوی؟ یا اینکه تو به من نزدیک نیستی ولی جوابم را نمی‌دهی؟ (وقتی آدم خودش را مقصر بداند و خودش را تحقیر بکند به او جواب می‌دهند.) امام صادق می‌فرماید: یک مردی در عالم رؤیا نزد او رفت. و به او گفت: تو به مدت سه سال خدا را با بد زبانی و قلبی ناپاک و آلوده و نیّت غیر صادق خواندی. پس دست از بد زبانی بردار و قلبت را با تقوای الهی پاک و نیّتت را نیکو کن(تا دعایت مستجاب شود). حضرت فرمودند: آن مرد چنین کرد و بعد از آن به درگاه خداوند دعا نمود،پس خداوند پسری به او عنایت کرد"
آنچه که در نظام کاری ما مهم است این است که اول خودمان را متهم کنیم. تا دعایمان مستجاب نمی‌شود زود با خدا قهر می‌کنیم و با اهل بیت قهر می‌کنیم ... آن زمانی که آشتی بودیم چه اتفاقی افتاد که الان قهر کردیم نیفتد؟ خط و نشان کشیدن‌های الکی است برای کسی که نیازی به من و تو ندارد. من و تو که اصلا حسابی نداریم. خداوند در دو جا حساب همه ما را رسیده است. در سوره مبارکه حج آیه 73 می‌فرماید: ("يا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَنْ يَخْلُقُوا ذُباباً وَ لَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَ إِنْ يَسْلُبْهُمُ الذُّبابُ شَيْئاً لا يَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَ الْمَطْلُوبُ؛ ای مردم! مثلی زده شده است، به آن گوش فرا دهید: کسانی را که غیر از خدا می‌خوانید، هرگز نمی‌توانند مگسی بیافرینند، هر چند برای این کار دست به دست هم دهند! و هرگاه مگس چیزی از آنها برباید، نمی‌توانند آن را باز پس گیرند! هم این طلب‌کنندگان ناتوانند، و هم آن مطلوبان (هم این عابدان، و هم آن معبودان)!") اگر مرد هستی بگو سلول‌های من را بدهید تا یک مگس خلق کنم. این را که نمی‌توانیم انجام بدهیم. اگر مرد هستی این مگس را که روی بدن شما نشست و یک چیزی را از شما برداشت آن را از او بگیرید. مثال او بی نظیر است. انسان را به چه موجوداتی یکی کرده است. بعد هم می‌گوید هر دوی شما هیچ چیزی نیستید.
این همه تکبر برای چیست؟ من چه هستم که تکبر داشته باشم؟ اگر بگویم من چقدر بی خاصیت هستم آن وقت است که بزرگ می‌شوید.
خداوند فرموده است: اگر همه شما را از اول تا آخر، مانند خاتم الأنبیاء خلق می‌کردم که من را بندگی کنید و عبد من باشید به اندازه بال پشه به سلطنت من اضافه نمی‌شد. همه اولین و آخرین مانند پیغمبر، خدا را بپرستند به سلطنت او هیچ چیزی اضافه نمی‌شد. و اگر همه شما از اولین و آخرین را مانند شیطان قرار می-دادم که من را نافرمانی کنید باز هم به اندازه بال پشه از سلطنت من کم نمی‌شد. این یعنی اینکه شما هیچ چیزی نیستید. ترجمه این حدیث، همین است. می‌گوید شما هیچ چیزی نیستید. من شما را همه چیز کرده-ام.
چه کسانی فحش می‌دهند؟ یکی از تحلیل‌هایی که وجود دارد در انسان‌هایی که فحاشی می‌کنند این است: " قَالَ رَسُولُ اللهِ: مَنْ عَرَفَ اللَّهَ وَ عَظَّمَهُ مَنَعَ فَاهُ مِنَ الْكَلَامِ؛ حضرت رسول (ص) فرمودند: آن کسی که خدا را می شناسد و او را بزرگ می شمارد، زبان خود را ازسخن (ناروا) حفظ می کند" یعنی کسانی که زبانشان به فحاشی هرزه شده است کسانی هستند که خدا را نمی‌شناسند و عظمت خدا را درک نکرده‌اند. لذا خشیت در قلوب این‌ها راه پیدا نکرده است. خشیت، ترسی است که از درک عظمت خدا حاصل می‌شود. این همان حالی است که امیرالمؤمنین علی علیه السلام در نخلستان پیدا می‌کند. عظمت خدا است. لذا بزرگان می-گویند: " لِسَانٌ یُذکَرُ بِهِ اللهُ لَا یَنبَغی أَن یُذکَرَ بِهِ الرَّفَثُ؛ زبانى كه بآن ذكر خدا گويند. شایسته نیست که با آن زبان، حرف‌های ناروا و زشت و ناشایست زده شود." یعنی اینکه نباید این کار را کرد.
شروع کننده به فحش
به ما توصیه می‌کنند که در درگیری‌ها، شروع‌کننده به فحش نباشید. چون ما گفتیم که فحاشی یا به جهت شرایط ضروری است یعنی دعوا، و یا به جهت شوخی است و یا به جهت عادت است. هر سه حالت این مراتب را دارد. امام کاظم علیه السلام می‌فرماید: در فحاشی، شروع‌کننده نباشید. از یک جایی رد می‌شدند و دیدند دو نفر دعوا می‌کنند. بعد از اینکه آن‌ها را موعظه کردند این بیان نورانی را داشتند: " اَلْبَادِئُ أَظْلَمُ وَ وِزْرُهُ وَ وِزْرُ صَاحِبِهِ عَلَيْهِ مَا لَمْ يَعْتَدِ الْمَظْلُومُ؛ در درگیری‌ها، آن کسی که شروع به فحاشی می‌کند ستمکارتر است. و گناه این کار و گناهان آن کسی که به او فحش می‌دهی بر عهده شروع‌کننده است ولی مادامی که آن کسی که فحش را می‌شنود شروع به فحاشی نکند." یعنی اگر شما در این دعواها سکوت کنید گناه خودتان را به او داده‌اید. چه معامله‌ای بهتر از این؟ بار گناهان کم می‌شود.
به چه کسانی نباید فحش داد؟ به ما فرموده‌اند کاری نکنید که به پدر و مادر شما فحش بدهند که اگر کاری کردید که به آن‌ها فحش داده شود و زبان طرف مقابل شما به فحش و لعنت باز شود به فرموده رسول گرامی، گناه کبیره است. حضرت رسول فرموده‌اند: "مِنْ أَكْبَرِ الْكَبَائِرِ أَنْ يَسُبَّ الرَّجُلُ وَالِدَيْهِ. قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ! صَلَّى اللَّهُ عَلَيْكَ وَ كَيْفَ الرَّجُلُ يَسُبُّ وَالِدَيْهِ؟ قَالَ: يَسُبُّ الرَّجُلَ فَيَسُبُّ أَبَاهُ فَيَسُبُّ الْآخَرُ أَبَاه‏؛ از بزرگترین گناهان این است که انسان به پدر و مادرش فحش دهد. فرمودند: او والدین مردم را دشنام می دهد. مردم نیز- متقابلًا- والدین او را دشنام می دهند". مثلا می‌گویند خدا از سر تقصیرات پدر من نگذرد که نگذاشت من فلان کار را بکنم. فحش دادن به پدر و مادر توسط فرزند دو حالت دارد یکی اینکه انسان فحشی بدهد و باعث شود که به پدر و مادرش فحش بدهند. در دعواها، حلوا خیرات نمی‌کنند. به پدر و مادر طرف مقابل که فحش بدهید او هم به پدر و مادر شما فحش می‌دهد. راه دوم این است که انسان یک کاری بکند که به پدر و مادرش فحش بدهند. رسول گرامی می‌فرماید: از بزرگترین گناهان این است که انسان به پدر کسی فحش بدهد و آن شخص هم در مقابل به پدر این شخص فحش بدهد. می‌فرماید این کار، گناه کبیره است.
در خیابان‌ها زیاد دیده‌اید که می‌نویسند: لعنت به پدر و مادر کسی که در اینجا زباله بریزد یا می‌نویسند: لعنت به پدر و مادر کسی که در اینجا پارک کند. شما با این کارتان این فحش را برای پدر و مادرتان خریده‌اید. غالبا هم در روضه‌ها اتفاق می‌افتد. می‌خواهد زود وارد جلسه شود و نگاه نمی‌کند جلوی خانه مردم پارک کرده است یا نه.
طوایف دیگری هم هستند که می‌گویند به آن‌ها فحش ندهید. مردگان هستند. می‌گویند به مردگانتان فحش ندهید. " قَالَ رَسُولُ اللهِ: لَا تَسُبُّوا الْأَمْوَاتَ فَتُؤْذُوا الْأَحْيَاءَ؛ به درگذشتگانتان فحش ندهید. نگویید خدا از سر تقصیرات او نگذرد. با این کار زندگان را می آزارید". به همین خاطر است که پیغمبر فرموده اند: " فَاذکُرُوا مَوتَاکُم بِالخَیرِ؛ از مرده هایتان به نیکویی یاد کنید"
یکی دیگر از کسانی را که نباید فحش بدهید مخلوقات خدا هستند. یکی از آن مخلوقات، حیوانات هستند. حق ندارید به آن‌ها فحش بدهید. این‌ها را ما متوجه نمی‌شویم و عظمت این حرف‌ها را درک نمی‌کنیم. خداوند کدام الاغ را برای پروفسور شدن خلق کرده است که وقتی ما به آن می‌گوییم «نفهم» اتفاقی بیفتد؟ جواب این است که او در مسیر خلقتش کار می‌کند. نمی‌شود به او بد و بیراه گفت. این‌ها یک روحیه و یک لطافت بسیار بالا می‌خواهد که آدم به حیوانات فحش ندهد. بحث ناسزا یک بحث جدی است.