بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ
ششمین خصیصه‌ جامعه شایسته بر محور اصل اخوت، محبت است.
محبت یعنی یک تمایل و کشش درونی بین دو طرف که اگر به اوج برسد به آن می‌گویند عشق.
محبت چند مرتبه دارد:
1. محبت خالق به مخلوق. خداوند مخلوقاتش را دوست دارد.
2. محبت مخلوق به خالق. بندگان باید خدا را دوست داشته باشند.
3. محبتی که باید در جامعه وجود داشته باشد.
محبت‌خواهی و مطالبه محبت در انسان، یکی از نیازهای ذاتی و گرایش‌های طبیعی اوست.
جناب فیض کاشانی در کتاب "محجة البیضاء" می‌گوید: حب، آن است که آدمی به حقیقتی که لذت‌بخش است تمایل پیدا می‌کند و بدیهی است در صورتی آن حقیقت مورد حب و علاقه قرار می‌گیرد که آن را بشناسیم. اگر این شناخت به قلب باشد، محبت قلبی و واقعی می‌شود. اگر شناخت به خیال باشد، محبت خیالی است. اگر شناخت به عقل باشد، محبت عقلی است. اگر شناخت به حس باشد محبت حسی است.
حضرت ختمی‌مرتبت را اینطور معرفی کرده‌اند: کَانَ رَسُولُ اللهِ مِن أَشَدِّ النَّاسِ لُطفاً بِالنَّاسِ؛ پیامبر در بین مردم، بیشترین محبت و مهربانی را به مردم داشت.
سوره مبارکه شعراء آیه 3 می‌فرماید: لَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ أَلاَّ يَكُونُوا مُؤْمِنينَ؛ گویی می‌خواهی جان خود را از شدّت اندوه از دست دهی بخاطر اینکه آنها ایمان نمی‌آورند!
سوره مبارکه توبه آیه 128 می‌فرماید: لَقَدْ جاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزيزٌ عَلَيْهِ ما عَنِتُّمْ حَريصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنينَ رَؤُفٌ رَحيمٌ؛ به یقین، رسولی از خود شما بسویتان آمد که رنجهای شما بر او سخت است؛ و اصرار بر هدایت شما دارد؛ و نسبت به مؤمنان، رئوف و مهربان است!
سوره مبارکه آل عمران آیه 159 می‌فرماید: فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَليظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ؛ به (برکت) رحمت الهی، در برابر مردم‌ نرم و مهربان شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده می‌شدند.
سوره مبارکه احزاب آیه 21 می‌فرماید: لَقَدْ كانَ لَكُمْ في‏ رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ؛ مسلّماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود.
حضرت رسول(ص) فرمودند: إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ رَحِيمٌ، يُحِبُّ كُلَّ رَحِيمٍ؛ خداوند مهربان است و هر موجود مهربانی را هم دوست دارد.
و نیز فرمودند: مَنْ لَا يَرْحَمُ النَّاسَ لَا يَرْحَمُهُ اللهُ تَعَالَى؛ کسی که نسبت به مردم مهربان نباشد، خداوند در قیامت با او مهربان نخواهد بود.
حضرت ختمی‌مرتبت(ص) می‌فرمایند: إرْحَمُوا مَنْ فِي الْأَرْضِ يَرْحَمْكُمْ مَنْ فِي السَّمَاءِ؛ نسبت به همه آن-هایی که روی زمین هستند مهربان باشید تا کسانی که در آسمان‌ها هستند بر شما رحمت بفرستند.
پیامبر(ص) می‌فرمایند: وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَا يَضَعُ اللهُ الرَّحْمَةَ إِلَّا عَلَى رَحِيمٍ. قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ! كُلُّنَا رَحِيمٌ. قَالَ: لَيْسَ الَّذِي يَرْحَمُ نَفْسَهُ وَ أَهْلَهُ خَاصَّةً وَ لَكِنِ الَّذِي يَرْحَمُ الْمُسْلِمِينَ؛ به آن خدایی که جان من در دست قدرت او است سوگند که خدا در قیامت مهربانی‌اش را بر کسی جز انسان مهربان و صاحب رحم قرار نمی‌دهد. گفتند: ای پیامبر خدا! ما که مهربان هستیم. حضرت فرمودند: مرادم از مهربانی فقط مهربانی به خویش و قوم و زن و فرزند نیست. به همه مردم مهربان بودن، مهم است.
رسول اسلام فرموده‌اند: إِنَّ أَحَبَّكُمْ إِلَيَّ، وَ أَقْرَبَكُمْ مِنِّي يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَجْلِساً أَحْسَنُكُمْ أَخلَاقاً؛ محبوب‌ترینِ شما نزد من و نزدیک‌ترین شما در روز قیامت به من، انسان خوش اخلاق است.
حضرت امیر(ع) فرمودند: التَّوَدُّدُ إِلَى النَّاسِ نِصْفُ الإیمَانِ؛ جلب دوستی مردم، نیمی از ایمان است.
و نیز فرمودند: رَأْسُ الْعَقْلِ بَعْدَ الْإِيمَانِ بِاللهِ التَّوَدُّدُ إِلَى النَّاسِ؛ علامت و حقیقت عقل پس از ایمان به خدا، مهربانی با مردم است.
مهربانی، یک امری است که انسان با فطرتش می‌داند باید چه کند.
برخی از مواردی که ما باید نسبت به هم محبت داشت باشیم.
حسن ظن: حضرت امیر(ع) می‌فرمایند: مَنْ حَسُنَ ظَنُّهُ بِالنَّاسِ حَازَ مِنْهُمُ الْمَحَبَّةَ؛ کسی که به مردم خوش‌بین باشد از آن‌ها محبت دریافت می‌کند.
حسن خلق: حُسْنُ الْخُلُقِ يُورِثُ الْمَحَبَّةَ وَ يُؤَكِّدُ الْمَوَدَّةَ؛ خوش‌اخلاقی باعث می‌شود که محبت بیاید.
حسن معاشرت: حُسْنُ الصُّحْبَةِ يَزِيدَ فِي مَحَبَّةِ الْقُلُوبِ؛ خوش‌رفتاری با مردم محبت می‌آورد.
خالص‌سازی دوستی‌ها: حضرت امیر(ع) می‌فرمایند: دَارِ عَدُوَّكَ وَ أَخْلِصْ لِوَدُودِكَ؛ با دشمنت مدارا کن. با دوستانت هم خالصانه رفاقت کن.
گشاده‌رویی: امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: الْبَشَاشَةُ حِبَالَةُ الْمَوَدَّةِ؛ گشاده‌رویی محبت می‌آورد.
احترام گذاشتن و ادب: امام کاظم(ع) می‌فرمایند: بَقَاءَ الْحِشْمَةِ بَقَاءُ الْمَوَدَّةِ؛ احترام گذاشتن به دیگران، رفاقت را پایدار می‌کند.
ابراز دوستی: بِالتَّوَدُّدِ تَتَأَكَّدُ الْمَحَبَّةُ؛ ابراز دوستی کردن، محبت را تأکید می‌کند.
تواضع: ثَمَرَةُ التَّوَاضُعِ الْمَحَبَّةُ؛ نتیجه تواضع، محبت است.
وفای به عهد: سَبَبُ الِائْتِلَافِ الْوَفَاءُ؛ وفای به عهد، ایجاد الفت می‌کند.
انصاف: قاعده کلی انصاف این است: هر آنچه را که برای خودتان می‌پسندید برای دیگران هم بپسندید و هر آنچه را که برای خودتان نمی‌پسندید برای دیگران هم نپسندید.
امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: الْإِنْصَافُ‏ يَرْفَعُ‏ الْخِلَافَ‏ وَ يُوجِبُ الِائْتِلَافَ؛ انصاف، اختلاف را از بین می‌برد و ایجاد الفت می‌کند.
الْإِنْصَافُ يَسْتَدِيمُ الْمَحَبَّةَ؛ انصاف، محبت را پایدار می‌کند.
صدق و راستگویی
رفق: یعنی سخت‌گیری نکردن در قبال مردم.
کرامت به مردم: یعنی کریم‌وار معامله کردن.
سخاوت
ترک حسادت: اطَّرَحَ الْحَسَدَ فَظَهَرَتِ الْمَحَبَّةُ؛ حسد را کنار بگذار تا محبت پیدا شود.
فراموش کردن بدی‌های افراد: تَنَاسَ‏ مَسَاوِئَ الْإِخْوَانِ تَسْتَدِمْ وُدَّهُمْ؛ بدی‌های مردم را فراموش کن تا محبتتان پایدار شود.
بخشش: حضرت عیسی(ع) می‌فرماید: كَيْفَ يَسْتَكْمِلُ حُبَّ خَلِيلِهِ مَنْ لَا يَبْذُلُ لَهُ بَعْضَ مَا عِنْدَهُ؛ چرا باید محبت دوستان کامل بشود زمانی که به دیگری بخشش نداری؟
احسان به دیگران: مَنْ كَثُرَ إِحْسَانُهُ أَحَبَّهُ إِخْوَانُهُ؛ کسی که به دیگران زیاد احسان داشته باشد، محبت دیگران به او زیاد خواهد شد.